8. Sınıf 6. Ünite Enerji Dönüşümleri ve Çevre Biliminden merhaba. Bu ünitede
konuları bulunmakta. İlk konumuz Besin Zinciri ve Enerji akışı ile canlıları beslenme biçimlerine göre sınıflandıracağız. Canlılar arasındaki beslenme ilişkilerini inceleyeceğiz. Besin Zinciri, besin zincirinde bulunan canlıların değişimi ile diğer canlıların nasıl etkileneceğini tartışacağız. Besin (Ekoloji) piramidi, enerji piramidi ile Besin Zinciri ve Enerji akışı konusunu tamamlayacağız.
Özellikle son dönemde İran’ın çekirge istilasına uğradığını haberlerden duymuşsunuzdur. İran’ı istila eden çöl çekirgelerinin sayısının normalden fazla artması oradaki buğdayların zarar görmesine neden oluyor. Aynı zamanda tarımla uğraşan çiftçilerin kabusu haline geliyor. Peki çekirgelerin sayısının bir anda normalden fazla artmasının nedeni ne olabilir? Bu çekirge sürülerini tamamen yok etsek amacımıza ulaşabilir miyiz? Çekirge sürüleri tamamen yok olduğunda başka zararlı canlılar ortaya çıkar mı?
Dünya’da tüm canlılar enerji ihtiyaçlarını karşılamak için bir şeyler yer. Bazı canlılar sadece ot yer, bazıları sadece et, bazıları hem et hem de ot yer, bazıları ise ölmüş canlıların artıklarını yiyerek enerji ihtiyacını karşılar. Fakat bir canlı grubu vardır ki onlar kendi besinlerini kendileri üretirler.
1) Üretici Canlılar:
Kendi besinlerini üretebilen canlılara üretici canlılar denir. Kendi besinlerini başkalarını yiyerek değil de kendi organizmaları içerisinde üretebilen canlılardır. Bu gruptaki canlılar
Bitkiler
Algler (Su Yosunları)
Siyano Bakteriler
Bu canlılar genel olarak güneş ışığı veya yapay ışık yardımıyla su ve karbondioksiti dışarıdan alarak kendilerine besin ve oksijen üretirler.
Sorularda sıkça karşılaşacağınız ÜRETİCİ CANLILARIN iki özelliği:
Üretici canlılar Güneş Enerjisini – Kimyasal Enerjiye dönüştürebilir.
Üretici canlılar İnorganik Maddelerden – Organik Madde sentezleyebilir.
UYARI: Kendi besinini üretmek – bizler gibi yemek hazırlamak veya domates, biber gibi besin maddelerini toprağa ekip bunları işlemek değildir. Canlının kendi vücut sistemi içerisinde besin üretebilmesi ve bunu işleyebilmesidir.
2)Tüketici Canlılar:
Tüketiciler enerji ihtiyaçlarını karşılamak için başka canlılara ihtiyaç duyar. Diğer canlıları yiyerek enerji ihtiyacını karşılayan tüketici canlılar üç gruba ayrılır
a) Otçul Canlılar:
Besin ihtiyaçlarını üretici canlılar ile karşılayan gruptur. Ot ile beslenen canlılar da denir.
Otçul Canlılara Örnekler:
Fil, Zürafa, At, Eşek, Zebra, Tavşan, İnek, Geyik, Zebra, Koyun, Keçi, Kuşlar, Kaz, Kelebek, Cırcır Böceği, Solucan, Çekirge, Tırtıl, Salyangoz, Hamster gibi canlılardır.
b) Etçil Canlılar:
Besin ihtiyacını otçul canlılar ile karşılayan gruptur. Vücut büyüklüğüne göre otçul canlılar ile beslenen bu gruptaki canlıların genellikle sivri ve parçalayıcı dişleri vardır.
Etçil canlılara örnekler:
Penguen, Timsah, Aslan, Karıncayiyen, Tilki, Çita, Ayı, Kutupayısı, Kedi, Kaplan, Yılan, Somon, Levrek, Yunus
c) Hem Etçil Hem Otçul Canlılar:
Besin ihtiyacını hem üreticilerle hem de tüketicilerle karşılayan canlılardır.
Hepçil canlılara örnekler:
Domuz , Bazı Ayı Türleri , Kirpi , İnsanlar , Maymun , Goril , Karga , Tavuk
3)Ayrıştırıcı Canlılar:
Canlılar grubundaki en önemli görevi üstlenen ayrıştırıcılar canlı dünyasının geri dönüşümünü yapar. Tüketiciler grubuna alınabilir fakat geri dönüşüm yaptıkları için ayrı grupta da incelenebilir.
Bu canlılar besinlerini ölü bitki ve hayvan atıklarından sağlar. Sonbahar aylarında yere düşen yaprakları, ölü canlıları ayrıştırarak hem beslenirler hem de toprağa yeniden kazandırarak bitkilerin yeniden kullanmasını sağlarlar. Ölü hayvanların yeniden toprağa kazandırılmasını sağlar.
Bu canlıların yaptığı beslenme şekline çürükçül beslenme denir.
Ayrıştırıcı Canlılara Örnekler:
Mantarlar
Bakterilerin bir kısmı (Çürükçül Bakteriler)
Canlılar arasında bir beslenme döngüsü vardır. Üretici canlılar kendilerine ürettikleri besinlerin bir kısmını kullanır bir kısmını da onu yiyen otçul canlıya aktarır. Otçul canlı da üreticilerden aldığı besinin bir kısmını kullanır ve kalan kısmını etçillere aktarır. Döngü bu şekilde devam eder. Bütün canlılar da birbiri ile doğrudan veya dolaylı olarak beslenme etkileşimine girerler. Bu etkileşime besin zinciri denir.
Besin Zinciri:
Bir ortamdaki canlıların (orman, deniz, akvaryum … ) birbirlerini yiyerek oluşturdukları sıralı düzene besin zinciri denir.
Bir besin zinciri kesinlikle ÜRETİCİ CANLI ile başlar.
Bir besin zincirinin ikinci basamağında OTÇUL veya HEPÇİL canlı bulunabilir. Sonraki basamaklarda ETÇİL veya HEPÇİL canlılar bulunabilir.
AYRIŞTIRICI CANLILAR besin zincirinin her basamağında vardır. Genellikle sorularda besin zincirinde gösterilmezler. Fakat soru ve testlerde AYRIŞTIRICI CANLI soruluyorsa her basamakta olduğu unutulmamalıdır.
Yukarıda bir besin zinciri verilmiştir. Bu besin zincirinde:
Üretici olan OT güneşten aldığı enerjiyi kimyasal enerjiye çevirerek vücudu için kullanabilir.
ÇEKİRGE OT ile beslenerek enerji üretir ve yaşamını devam ettirebilir.
YILAN ÇEKİRGE ile beslenerek enerji üretir ve yaşamını devam ettirir.
KAPLAN ise YILAN ile beslenerek enerji üretir ve yaşamını devam ettirir.
Bir besin zincirinde YİYEN CANLIYA AVCI, YENİLEN CANLIYA ise AV denir.
UYARI: Bir besin zincirinde canlı miktarlarının artış ve azalışı ile ilgili yorum yapılmak isteniyorsa AVCININ sadece o AV ile beslendiği kabul edilmektedir.
Besin zincirinde okun sivri ucu YİYEN CANLIYI GÖSTERİR. Okun düz tarafı ise YENİLEN CANLIYI gösterir.
BESİN AĞI: – “8 sınıf besin zinciri”
Bir canlı sadece tek bir tür ile beslenmez. Birçok canlı ile beslenebilir. Bu yüzden bir besin zinciri birçok besin zinciri ile ilişki içerisindedir. Birçok besin zincirinden oluşan bu ağa BESİN AĞI denir.
BESİN AĞI birçok besin zincirinin iç içe geçmiş halidir.
Besin zincirinde olduğu gibi OKUN SİVRİ UCU YİYEN CANLIYI GÖSTERİR.
BESİN AĞI ÖRNEĞİ:
Yukarıda bir besin ağı verilmiştir.
Besin Ağında da Besin Zincirinde olduğu gibi
KESİNLİKLE BİR ÜRETİCİ ile başlamalıdır.
AYRIŞTIRICI CANLILAR besin zincirinde olduğu gibi BESİN AĞININ da her basamağında vardır. Genellikle sorularda besin zincirinde gösterilmezler. Fakat soru ve testlerde AYRIŞTIRICI CANLI soruluyorsa her basamakta olduğu unutulmamalıdır.
EKOLOJİ PİRAMİDİ (BESİN PİRAMİDİ):
Besin zinciri veya ağındaki canlıların beslenme biçimlerine göre dikey olarak sıralanmasına EKOLOJİ (BESİN) piramidi denir.
Yukarıda bir besin piramidi yer almaktadır. Bu besin piramidinin en alt bölümünde ÜRETİCİLER(1) yer almaktadır. 2. Basamakta Çekirge yani OTÇULLAR, 3. Basamakta Yılan yani ETÇİLLER, 4. Basamakta ise Baykuş yani HEPÇİLLER yer almaktadır. Ekoloji (Besin) Piramidinin 5. basamağında ve her yerinde ise AYRIŞTIRICI olan MANTARLAR yer almaktadır.
1,2,3,4 ve 5 ile gösterilen her bir basamak BESLENME BASAMAĞI olarak adlandırılır.
EKOLOJİ PİRAMİDİNİN ÖZELLİKLERİ:
Ekoloji piramidinde canlıların özelliklerine göre aşağıdan yukarı veya yukarıdan aşağı gidildikçe değişimler meydana gelir. Ekoloji piramidi ile ilgili sorular genellikle bu özellikler ile ilgilidir. Canlı sayısı, vücut büyüklüğü, BİYOLOJİK BİRİKİM, aktarılan enerji miktarı ve BİYOKÜTLE ile ilgili değişimleri inceleyelim.
BESİN PİRAMİDİNDE ENERJİ AKTARIMI:
Besin piramidinde her canlı hareket veya yaşamsal faaliyetlerini sürdürmek için enerjiye ihtiyaç duyar. Üreticiler enerji ihtiyacını kendi ürettiği besinlerden, tüketiciler ise diğer canlıları yiyerek karşılar. Bu durumda EKOLOJİ PİRAMİDİNDE bir canlıdan diğer canlıya enerji aktarılır.
Ekoloji piramidinde her canlı yaklaşık yüzde 90’lık enerjiyi kendi canlılık faaliyetleri için kullanır. Başka canlılar tarafında yenildiğinde ise bu enerjinin yaklaşık yüzde 10’luk kısmını o canlıya iletir. Bu olaya ENERJİ AKIŞI denir.
Enerji akışı EKOLOJİ PİRAMİDİNDE aşağıdan yukarı gidildikçe azalır.
ÖRNEĞİN:
Ürettiği besinlerden 1000 joule enerji elde eden bir OT bu enerjinin %90’nını yani 900 Joule kadarını kendisi için harcar. %10’unu yani 100 joule kadarını diğer canlıya aktarır.
Ot ile beslenen ÇEKİRGE aldığı 100 joule kadar enerjinin %90’ını yani 90 Joule’ünü kendi canlılık faaliyetleri için harcar. %10’unu yani 10 joule kadarını diğer canlıya aktarır.
Çekirge ile beslenen YILAN aldığı 10 Joule enerjinin %90’ını yani 9 joule’ünü kendi canlılık faaliyetleri için harcar. %10’unu yani 1 joule kadarını diğer canlıya aktarır.
Yılan ile beslenen BAYKUŞ ise aldığı 1 Joule’ü kendi için kullanır.
BİYOLOJİK BİRİKİM:
Doğada canlının vücudunda biriken zehir ve toksik maddeler olarak adlandırılır. Örneğin çiftçilerin böcekler için tarlalarını zehirlemesi üreticilerde zehir birikimini arttırır. Doğaya atılan çöpler, su ve deniz atıkları, atık maddeler, fabrikaların atıkları ve normalden fazla karbondioksit salınımı doğadaki zehir birikimini arttırır.
UYARI: Mantar ve Bazı bakterilerin Ayrıştırıcı canlılar olduğunu öğrenmiştik. Ayrıştırıcı canlılar ölü organizmaları geri dönüştürerek toprağa kazandırır. Toprağa yeniden kazandırma sırasında canlıların vücudu içerisinde biriken toksik maddeleri etkisiz hale getirir. Fakat Ayrıştırıcı Canlılar canlı vücudundaki tüm zehirli maddeleri ayrıştıramaz.
Zehir birikiminden en az etkilenen canlılar ÜRETİCİ grubudur.
Üreticiler ile beslenen OTÇUL canlılar kendi vücut zehirleriyle beraber zehir veya BİYOLOJİK BİRİKİMİ arttırırlar.
Otçullar ile beslenen ETÇİL canlılar kendi vücut zehirleriyle beraber zehir veya BYOLOJİK BİRİKİMİ daha da arttırırlar.
Etçiller veya otçullar ile beslenen HEPÇİLLER kendi vücut zehirleriyle beraber zehir veya BİYOLOJİK BİRİKİMİ daha da arttırırlar.
Yani biyolojik birikim ekoloji piramidinde aşağıdan yukarı doğru gidildikçe artar. Yukarıdan aşağı inildikçe azalır.
ÖRNEĞİN:
Bir buğday tarlasının normalden fazla zehirlenmesi sonucu buğdaylarda zehir birikir. Buğdaylar ile beslenen çekirgelerde buğdaylardan daha fazla, Çekirgeler ile beslenen yılanlarda çekirgelerden daha fazla, yılanlar ile beslenen Baykuşlarda yılanlardan daha fazla zehir birikir.
ÖRNEĞİN:
Bir deniz ekosistemi kirletildiği zaman su yosunları bu kirlilikten etkilenir. Su yosunlarını yiyen otçul balıklar su yosunlarından daha fazla etkilenir, balıklar ile beslenen Leylek bu zehirden daha fazla etkilenir.
BİYOKÜTLE:
Ekoloji piramidinde bir basamaktaki tüm canlıların toplam kütlesine BİYOKÜTLE denir.
Biyokütle, güneş enerjisinin depolanmış halidir.
Biyokütle aktarılan enerji ile yakından ilişkilidir. Güneşten aldığı enerjiyi en fazla kullanan canlılar ÜRETİCİLERDİR ve otçul canlılara bu enerjinin sadece yüzde 10’unu aktarırlar. Geri kalan enerji miktarı ise vücutlarında bulunur ve toprağın altında fosilleşerek kömür ve petrol oluşumuna neden olur.
Bu yüzden güneşten en fazla yararlanan ÜRETİCİLER yani EKOLOJİ PİRAMİDİNİN İLK BASAMAĞINDA biyokütle çok fazladır. Besin Piramidinde yukarı çıkıldıkça zehir miktarı artar, enerji miktarı azalır.
Yani BİYOKÜTLE besin piramidinde aşağıdan yukarı gidildikçe azalır, yukarıdan aşağı inildikçe artar.
Tebrikler 8. Sınıf 6. Ünite Besin Zinciri ve Enerji Akışı Konu Anlatımını bitirdin. Şimdi 8. Sınıf 6. Ünite Besin Zinciri 1. Çalışma Kağıdı ve 8. Sınıf 6. Ünite Besin Zinciri 2. Çalışma Kağıdı‘nı çözebilirsin. Başarılar.
“8 sınıf besin zinciri”